نشانه‌شناسی قصیدة بلقیس نزار قبانی بر اساس نظریة خوانش اکتشافی و پس‌کنشانة مایکل ریفاتر

نشانه‌شناسی از نظریات تحلیلی نیمة دوم قرن بیستم است. مایکل ریفاتر، منتقد فرانسوی­تبار آمریکایی، با کتاب نشانه‌شناسی شعر، این نظریه را برای خوانش شعر پیشنهاد کرد که بر اساس آن می‌توان شعر را با دو خوانش اکتشافی و پس‌کنشانه مورد بررسی قرار داد. خوانش اول، معانی محوری شعر را مورد بررسی قرار می‌دهد اما در خوانش دوم، با توجه به دلالت‌های زبانی، پس از بررسی عناصرغیردستوری، ارتباط درونی عناصر متن، در قالب انباشت و منظومه‌های توصیفی تبیین شده، پس از آن، خواننده به دریافت هیپوگرام‌ها روی می‌آورد و درنهایت این مباحث به دریافت و کشف شبکة ساختاری شعر می‌انجامد.این جستار، که مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی است، با تکیه بر نظریة ریفاتر به خوانش بخشی از قصیدة «بلقیس» از نزار قبانی شاعر معاصر سوری می‌پردازد. خوانش اکتشافی این قصیده بیانگر این است که شاعر با اشاره به کشته­شدن بلقیس، سعی­دارد با کلامی عاشقانه، به رثای محبوب بپردازد. اما خوانش پس‌کنشانه نشان می‌دهد، شعر بلقیس دارای دو انباشت و منظومة توصیفی است. در انباشت اول مقصود همان محبوب و منظومة توصیفی آن وطن است و در انباشت دوم مقصود امت عربی و منظومة توصیفی آن هویت عربی است که شاعر با نمادسازی، به جامعة خویش نیز اشاره می‌کند در نهایت شبکة ساختاری به کمک خواننده می‌آید. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد رویکرد ریفاتر بر قصیدة بلقیس منطبق بوده و می‌توان به‌ وسیلة این الگو، دلالت‌های عمیق‌تری از جمله عشق، زن، هویت­ملی، وطن، آزادی، مبارزه با استبداد و عقب‌ماندگی را از این قصیده برداشت کرد. کلید واژه‌ها: